Opóźnienie wykonawcy umowa o roboty budowlane

Zwykle strony umowy o dzieło lub umowy o roboty budowlane w treści kontraktu określają termin rozpoczęcia i zakończenia realizacji dzieła / robót budowlanych. W takim wypadku, na gruncie umowy o roboty budowlane inwestor udostępnia wykonawcy terenu budowy licząc na to, że wykonawca rozpocznie prowadzenie na nim prac. Jeżeli natomiast strony nie określiły terminu rozpoczęcia robót, to o ile coś innego nie wynika z technologii, umowy, warunków atmosferycznych lub innych przeszkód faktycznych lub prawnych hamujących wykonywanie tego obowiązku, wykonawca powinien przystąpić do realizacji robót, co do zasady, niezwłocznie. W interesie inwestora leży, aby także termin zakończenia robót budowlanych / wykonania obiektu był określony w umowie; Co oczywiste, ma to służyć przede wszystkim temu, aby wykonawca nie rozwlekał zbytnio realizacji zakontraktowanych prac, narażając tym samym inwestora na wymierne straty finansowe, ale również temu, aby inwestor miał możliwość zakończenia takiej niewydajnej współpracy przed czasem. Zgodnie bowiem z treścią art. 635 Kodeksu cywilnego jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Harmonogram

Harmonogram (rzeczowo-finansowy lub podobny) w razie jego przyjęcia stanowi integralną część umowy, a wszelkie jego zmiany powinny być zaakceptowane przez wszystkie strony umowy oraz dokonywane w formie przewidzianej właśnie dla zmiany samej umowy. Harmonogram służy stronom do uporządkowania kolejności i terminów przewidzianych umową prac, ustalając terminy pośrednie obligujące wykonawcę do osiągnięcia określonych etapów robót w umówionym czasie. Harmonogram jest zwykle sporządzany przez wykonawcę przystępującego do realizacji robót, a inwestor albo akceptuje go bez zastrzeżeń, albo wymaga naniesienia pewnych poprawek. Motywuje on również wykonawcę nadając ramy czasowe poszczególnym zadaniom, a także w pewnej mierze sugeruje istnienie faktycznej możliwości ukończenia obiektu w umówionym terminie lub brak takiej możliwości, aczkolwiek opóźnienie w stosunku do harmonogramu samo w sobie nie pozwala jeszcze na przyjęcie domniemania, że budowany obiekt nie będzie ukończony w umówionym terminie, jednak oczywiście kwestia ta nie pozostaje bez znaczenia.

Ciężar dowodu

Niezależnie od tego czy harmonogram robót został sporządzony inwestor, który będzie chciał skorzystać z możliwości odstąpienia od umowy ze względu na opóźnienie w realizacji robót powinien mieć pewność, że wykonawca nie ma szans wykonać swojego zobowiązania w terminie. Jeżeli inwestor skorzysta z art. 635 kc i w związku z tym wysunie żądania np. zapłaty kar umownych w stosunku do wykonawcy lub po prostu mu nie zapłaci to z dużym prawdopodobieństwem któraś ze stron zainicjuje spór sądowy. Przed sądem, niezależnie od tego czy integralną częścią umowy był harmonogram czy w ogóle nie został on sporządzony inwestor będzie musiał wykazać nie tylko fakt opóźnienia wykonawcy, ale również, że w dacie złożenia przez niego oświadczenia o odstąpieniu od umowy zakończenie całej umowy w zakreślonym terminie nie było prawdopodobne. Wykonawca, jeżeli nie uznaje roszczeń opartych na w. wym. przepisie, twierdząc, że miał możliwość zwiększenia intensywności tempo robót i dochowania umownego terminu końcowego powinien przedstawić dowody świadczące o tym, że ukończenie prac których się podjął w terminie było możliwe i prawdopodobne. Z tego powodu, widząc, że harmonogram nie do końca się „spina" lub że zagrożenie końcowego opóźnienia jest znaczące czasami zalecam klientowi - wykonawcy, aby przewidując ewentualną możliwość wystąpienia problemów na tym polu już w trakcie wykonywania umowy (albo nawet przed) pozyskał ofertę niezaangażowanego w realizację umowy, potencjalnego podwykonawcy, który mógłby dodatkowo, w razie potrzeby znacząco wspomóc wykonawcę w końcowym etapie robót. Pozyskanie takiej oferty zazwyczaj nie wiąże się z żadnym kosztem, a w razie problemów pozwoli obalić argumenty inwestora przez wykazanie, że wykonawca de facto był w stanie znacząco podnieść tempo robót na późniejszym etapie i dlatego umowny termin oddania obiektu nie był zagrożony. Oczywiście jeżeli konieczność skorzystania z dodatkowej pomocy nie wystąpi to wykonawca po prostu zrealizuje pracę tak jak pierwotnie zakładał bez angażowania osób trzecich.

Okoliczności towarzyszące odstąpieniu od umowy

Odstąpienie od umowy na podstawie art. 635 kc, inaczej niż odstąpienie na podstawie art. 491 §1 kc, nie wymaga traktowania zaniechania wykonania w ustalonym terminie czynności przyjmującego zamówienie jako zwłoki. Inwestor może więc odstąpić od umowy nawet w wypadku, gdy przyjmującemu zamówienie nie można postawić zarzutu naruszenia należytej staranności wymaganej w stosunkach danego rodzaju. Przepis art. 635 kc nie uzależnia bowiem możliwości skorzystania przez zamawiającego z tego prawa od braku winy po stronie zamawiającego. Także zresztą w przypadku, gdy po obu stronach procesu inwestycyjnego występują jako współprzyczyny opóźnienia okoliczności leżące po każdej ze stron nie ma podstaw do wyłączenia stosowania omawianej regulacji. Oznacza to, że w świetle art. 635 kc co do zasady nie są istotne przyczyny, dla których wykonawca opóźnia się z wykonaniem przedmiotu umowy, w tym w szczególności, czy są konsekwencją okoliczności przez niego zawinionych.

Jakkolwiek do samego odstąpienia od umowy przez inwestora wystarczy fakt zaistnienia odpowiednio dużego opóźnienia w robotach wykonawcy to inne będą przesłanki do ziszczenia się obowiązku wykonawcy zapłaty zastrzeżonej na tę okoliczność kary umownej.

Wykonawca – dłużnik może uwolnić się od zapłaty kary umownej na ogólnych zasadach wykazując, że wskazywana przez inwestora –wierzyciela przyczyna niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie uzasadnia jego odpowiedzialności, że brak jest zawinienia po jego stronie. Dla skuteczności żądania kary umownej nie jest wystarczające tylko samo odstąpienie od umowy przez inwestora, które na gruncie regulacji art. 635 kc w zw. z art. 656 §1 kc może nastąpić już w przypadku wystąpienia po stronie wykonawcy samego opóźnienia, niezależnie od tego czy nosi ono znamiona winy czy wynika z okoliczności, za które w myśl ogólnych przepisów odpowiada wykonawca, przy czym skuteczność odstąpienia od umowy uwarunkowana jest nieistnieniem prawa wstrzymania się ze świadczeniem po stronie wykonawcy. Dla kreowania roszczeń odszkodowawczych związanych z odstąpieniem od umowy opartym na regulacji art. 635 kc tak na zasadach ogólnych, jak i z tytułu kary umownej będącej surogatem odszkodowania, w szczególności zważywszy na zwykle występującą treść zastrzeżenia umownego w tym przedmiocie, niezbędne jest wystąpienie zawinienia po stronie wykonawcy.

Charakter odstąpienia od umowy

Generalną zasadą jest, że odstąpienie od umowy powoduje jej całkowite wygaśnięcie i powrót do stanu sprzed jej zawarcia (skutek ex tunc), co przesądza jednocześnie o obowiązku stron zwrotu nawzajem tego co do tej pory od siebie otrzymały. Na tle stosowania umowy o roboty budowlane ukształtowało się jednak stanowisko, zgodnie z którym odstąpienie od tej umowy nie następuje w całości, lecz na przyszłość (skutek ex nunc), co oznacza, że odstąpienie dotyczy tylko niezrealizowanej do czasu jego złożenia części umowy. Jest to rozwiązanie dużo korzystniejsze dla wykonawcy, ponieważ odstąpienie ex tunc wiąże się z tym, że tracą moc również postanowienia umowy dotyczące wysokości wynagrodzenia, a wykonawcy pozostaje jedynie roszczenie związane ze spełnieniem przez niego świadczenia nienależnego w rozumieniu art. 410 §2 kc, co z kolei wiąże się z generalnym brakiem możliwości rozliczenia przez wykonawcę prognozowanego zarobku w pełnym zakresie. Nadal są też składy sędziowskie, które nie podzielają dominującego w orzecznictwie poglądu i stoją na stanowisku, że w razie odstąpienia od umowy o roboty budowlane upada cały kontrakt, dlatego zazwyczaj warto na wszelki wypadek zastrzec w umowie, że świadczenie wykonawcy ma charakter podzielny.

Umowna modyfikacja uprawnień wynikających z art. 635 kc

Na koniec pora na tzw. PRO tip. Mianowicie, ww. przepis ma charakter dyspozytywny, co znaczy, że strony mogą w umowie zmienić jego treść /zmodyfikować stosowanie. Oczywiście wykonawca byłby zainteresowany ograniczeniem wynikających z tego artykułu uprawnień inwestora.